تمپو نوعی ساز کوبه ای و ریتمیک است که در فرهنگ های مختلف نام های متفاوت دارد. در ایران این ساز به تمپو معروف است اما این ساز به نام داربوکا در دنیا شناخته شده است. تمپو از ادوات پرکاشن و در واقع نوعی درام است که میتوان گفت از بقایای درام های باستانی است که در مراسم مذهبی و فرهنگی اقوام مختلف از ادوات اصلی موسیقی بشمار میرفت. از زمان های گذشته ضرب و ریتم بخش جدایی ناپذیر مراسم مذهبی در بین ادیان و فرقه های مختلف بوده و هست و نقش زیادی در بیان افکار، عقاید و احساسات یک قوم ایفا می کند. حتی گاهی در محیط هایی که خفگان حکم فرما بوده زبانی برای بیان اعتراضات می باشد. از این رو ساز تمپو نقش مهمی در موسیقی بزمی و عرفانی گذشته داشت است. این ساز همانند جیمبه که نوعی ساز آفریقایی است و ریشه تمام سازهای کوبه ای است، دارای صدایی پر معنا است. این ساز در حاشیه خلیج فارس طرفداران زیادی دارد و با نام های تیمپو، دمبو و دربونگه نیز شناخته می شود. تمپو در واقع تغییر یافته شکل تمبک است که شباهت های زیادی از نظر شکل ظاهری دارد. اما نحوه نواختن و رنگ صدایش با تمبک کاملا متفاوت است.تمپو از خانواده گابلت دارم ها است که درام های به شکل جام هستند. در واقع از نوع سازهای پوست صدا یکطرفه به شکل جام می باشند. پوست صداها یا ممبرانوفونها خانوادهای از سازها هستند که صدا توسط ارتعاش پوست حاصل میشود. تمپو دارای بدنه ای شبیه استوانه است که بر روی دهانه آن پوست کشیده شده است.
تاریخچه ساز تمپو
تاریخچه پیدایش ساز تمپو عرب به 1100 سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد طبق اسناد تاریخی پیدا شده در نواحی بابل و سومر، ابتدا این ساز در این مناطق دیده شده است! این ساز در معابد و در مقیاس بزرگتری به صورت نشسته بر روی زمین نواخته میشد. در معرفی ساز تمپو باید به این نکته اشاره داشت که می تواند از بقایا و بازمانده های درام های باستانی باشد؛ چرا که همواره در مراسم و معابد مذهبی در تمامی فرهنگ های باستانی، ریتم و ضرب نقشی مهم و اساسی ایفا کرده است. همانگونه که همچنان در کشور های آسیایی این نکته به قوت خود باقی مانده البته این ساز که اصالت به خاورمیانه بر میگردد. اکنون بخش جدایی ناپذیر موسیقی بزمی و رقص در بین فرهنگ های عربی و ترکی می باشد..
تفاوت میان تکنیک های نوازندگی و ضربات انگشت در نواختن این ساز است که سبک های عربی و ترکی را از یکدیگر متمایز کرده است. کاربرد این ساز معمولا در موسیقی پاپ و ریتمیک بیشتر به گوش میرسد. البته در موسیقی های تلفیقی و سنتی نیز کاربرد دارد؛ اما نقش اساسی آن در موسیقی نواحی جنوب ایران یا به اصطلاح بندری بیشتر محسوس است. امروزه این ساز به یک ساز چند فرهنگی تبدیل شده که در نواحی هند، آفریقا، اروپا و حتی در کشورهای غربی نیز کاربرد دارد. اکثر تنظیم کنندههای موسیقی سبک الکترونیک نیز از این ساز زیبا و ریتمیک در آثار خود استفاده میکنند.
انواع تمپو
تمپو سفالی
این ساز که از گِل رُس پخته شده ساخته میشود، دارای تنه اصلی (محفظه صوتی) به شکل نیمه تخممرغ است. دهانه انتهایی تمپوی سفالی شیپور مانند نیست. روی دهانه ابتدایی آن پوست کشیده میشود. پوست را یا بهوسیله سریش یا چسب بر روی دهانه میکشند یا با یک رشته طناب به شکل ۷ و ۸، مانند نقاره، بر دهانه ساز وصل میکنند. پوست بهکار برده شده در این ساز معمولاً از پوست برّه یا پوست ماهی است. پوست ماهی به دلیل نازکی، صدای بهتر و زیرتری به همراه دارد.
تمپو فلزی
در این ساز معمولاً از تلقهای پلاستیکی به جای پوست طبیعی استفاده میشود. جنس بدنه تمپوی فلزی بیشتر از آلومینیوم است، با اینحال در بعضی مناطق به «تمپوی استیلی» شهرت دارد. این ساز محفظهٔ طنینی کمحجمی دارد و پوست از طریق یک طوقه گرد فلزی با پیچ و مهره به دهانه بالایی ساز متصل میشود. با شُل و سفت کردنِ این پیچ و مهرهها، میتوان صدای ساز را بم و زیر و حتی با صدای سازهای دیگر کوک کرد. دهانه انتهایی تمپوی فلزی حالتی شیپور مانند دارد.
تکنیک نواختن تمپو
ابتدا به این نکته توجه کنید که گابلت درام هایی که درشمال آفریقا و آسیا رایج هستند و تمپو جزء آن ها است، از نظر نوع نواختن با درام های مشابهی مثل جیمبی که متعلق به غرب آفریقا هستند، فرق دارند. دو نوع اصلی از گابلت درام های شمال آفریقا و آسیا وجود دارد، یکی استایل مصری است که به نام تبلا (Tabla) هم رواج دارد و نوع دیگر، استایل ترکی است. اجرای ریتم های تند با نوع مصری بهتر است. گابلت درام ممکن است که زیر بازوی نوازنده ( معمولا برای چپ دست ها، دست راست و برای راست دست ها، دست چپ) قرار گیرد یا اینکه در حالی که نوازنده نشسته است به پهلو روی پاهای او قرار گیرد.
بعضی از درام ها وسایل جانبی مثل استرپ یا بند دارند که به وسیله آن می توانند روی شانه آویزان شوند، در این حالت نوازنده می تواند در حالت ایستاده یا حتی در حالت رقص نیز درام خود را بنوازد.سه تن صدایی اصلی که معمولا با گابلت درام اجرا می شود، عبارتند از: صدای اول که به صدای Doom مشهور است، این صدا با استفاده از کف دست و طول انگشتان در مرکز سر ساز ایجاد می شود و برای ایجاد صدایی بازتر باید سریع تر دست را از روی پوست برداشت. صدای دوم Tak نام دارد، این صدا زیرتر است و با ضربه نوک انگشتان به لبه های سر ساز ایجاد می شود.
صدای Tak که با دست غیر اصلی نوازنده ایجاد می شود، مثلا اگر چپ دست است با دست راست آن را ایجاد می کند، به صدای Ka نیز مشهور است. صدای سوم یک صدای بسته (closed sound) است که به صدای pa یا sak شهرت دارد. برای ایجاد این صدا دست به صورت خیلی کوتاه روی پوست ساز قرار می گیرد و اجازه نمی دهد که صدایی باز شکل بگیرد. علاوه بر این سه صدای اصلی، تکنیک های پیچیده تری هم وجود دارد که برخی از آن ها عبارتند از snaps, slaps, pops – rolls. این تکنیک ها به عنوان زینت به کار می روند. کف زدن و ضربه به بدنه درام هم جز تکنیک هایی است که به تکنیک های اجرایی روی سر ساز اضافه می شوند. تکنیک دیگری که در کشورهای یونان، بلغارستان، ترکیه و مصر رایج است، ضربه زدن با انگشتان یک دست به همراه ضربه با یک استیک یا چوبک در دست دیگر است.
آموزش تمپو در غرب تهران
در کلاس آموزش تمپو (داربوکا) در آموزشگاه موسیقی آریاهنر ابتدا با ساختار ساز آشنا میشوید. پس از آن نتهای ساز را یاد میگیرید و میآموزید که برای نواختن نت، چگونه به ساز ضربه بزنید. تمرین، یکی از مهمترین فاکتورهای یادگیری تمپو (داربوکا) است. در طول کلاسها که فضایی کاملا آرام و لذتبخش دارند، زیر نظر استاد خود این تمرینها را انجام میدهید و پس از گذشت زمان کافی میتوانید در جمع دوستان خود، قطعههای گوشنواز و جادویی بنوازید.
زمان آموزش تمپو (داربوکا) شاید بیشتر از هر چیزی به مداومت و تمرینهای شما بستگی داشته باشد. اگر بتوانید به صورت روزانه تمرین تمپو (داربوکا) داشته باشید، احتمالاً در زمان کمی میتوانید بر این ساز مسلط شوید اما اگر وقفه زیادی بین تمرینهای شما وجود داشته باشد، احتمالاً موفقیت شما کاهش پیدا میکند. حدوداً ۶ ماه لازم است تا بتوانید بر مبانی اولیه این ساز مسلط شوید و به یک مهارت نسبی در تمپو (داربوکا) برسید اما برای رسیدن به مراحل پیشرفتهتر باید حدود دو سال زمان صرف کنید.
همانطور که پیشتر هم گفته شد، ساز تمپو (داربوکا) ساختمان بسیار سادهای دارد و به همین خاطر شاید توسط هنرجویان دست کم گرفته شود؛ در صورتی که تسلط بر این ساز نیازمند مهارتهای بسیار ظریفی است که تسلط روی برخی از این مهارتها گاه سالها زمان میبرد!
رسیدن به یک سطح نسبی از نواختن تمپو (داربوکا) رابطه مستقیمی با میزان تمرین روزانه شما دارد. البته در هر ترم استاد تمپو (داربوکا) میزان تمرین روزانه شما را مشخص میکند اما بهتر است برای رسیدن به بهترین نتیجه روزانه یک تا دو ساعت تمرین مداوم داشته باشید. استاد انتخابی شما در پروسه یادگیری و مهارت شما اهمیت زیادی دارد. اگر شما بتوانید نزد استاد کاربلد تمپو (داربوکا) بروید، روند آموزش شما به شدت آسان میشود اما اگر استاد شما از مهارت کافی برای تدریس برخوردار نباشد، این امکان وجود دارد که شما به طور کلی مسیر یادگیری این ساز را اشتباه بروید.