ساز دهنی که در خانوادهٔ سازهای زبانه آزاد (Free Reed Instruments) قرار می‌گیرد، سازی سبک و قابل حمل است. تولید صوت در این نوع سازها نتیجه ارتعاش یک زبانه (Reed) از جنس فلز است که تنها یک سر آن به بدنه ساز متصل شده و انتهای دیگرش می‌تواند آزادانه حرکت کند. به ارتعاش درآمدن این زبانه‌ها در اثر عبور جریان هوا موجب تولید صدای ساز میشود. سازدهنی یا هارمونیکا، یکی از پرطرفدارترین سازهای بادی است که طراحی کوچک و قابل حمل دارد و می‌توانید مانند گوشی موبایل، همراه خود داشته باشید و با نواختن آن، احساس خوبی در خود و اطرافیانتان ایجاد کرده و از آن لذت ببرید. محبوبیتی که ساز بادی هارمونیکا در دنیای نوازندگی و موسیقی جهانی دارد، باعث شده که نوازندان حرفه‌ای سازدهنی، بتوانند در سبک‌های متنوعی مانند جز، کلاسیک، فلک و کانتری، قطعه‌های گوش‌نواز و ماندگاری را با هارمونیکا بنوازند.
تاریخچه هارمونیکا
این ساز تاریخچه کهنی دارد. اگر چه چینی‌های باستان نوعی سازدهنی با زبانه‌های چوبی داشته‌اند و موتسارت قطعه‌ای برای سازدهنی شیشه‌ای (یک ساز کاملاً متفاوت متشکّل از یک سِری قطعه شیشه‌های کوک شده) نوشت، ولی سازدهنی دیاتونیکی (Diatonic) که ما هم‌اکنون می‌شناسیم، در اوایل قرن نوزدهم، در آلمان ساخته شده‌است.
این ساز به‌وسیله مهاجرین ترک‌کننده کشور آلمان، به ایالات متّحده و بریتانیای کبیر برده شد و در اواسط قرن نوزدهم، در سراسر جهان، نواخته می‌شده‌است.
البته این ساز طی سال‌های متمادی دستخوش تغییرات زیادی شده است. ساز دهنی که در گذشته توسط هنرمندان آن زمان نواخته می‌شد بسیار متفاوت‌تر از ساز دهنی در عصر جدید بوده است.
شنگ، ساز دهنی چوبی چینی
در قرن هفدهم چینی‌ها برای ساخت ساز دهنی از چوب بامبو استفاده می‌کردند.آنها نام این ساز را شنگ (sheng) می‌نامیدند که در آن زمان به یکی از پرطرفدارترین سازها تبدیل شده بود. بعدها در اوایل قرن هجدهم عده‌ای برای ساخت این ساز از فلز کمک گرفتند. با نتیجه گیری از این ساختار جدید دیگر کسی سازدهنی خود را از جنس بامبو نساخت.
ساز امروزی
در سال ۱۸۲۵ شخصی به نام ریتا اولین ساز دهنی مطابق با شکل امروزی را ساخت. این ساز دارای ۱۰ سوراخ صدا و ۲ صفحه برای تولید صدا در دم و بازدم بود. زمانی که هوا از طریق دهان آنها در ساز به گردش درمی‌آمد، صدا تولید می‌شد. حدود ۴ سال پس از این اتفاق ؛ شخصی آلمانی به نام مسنر که صاحب شغل ساعت سازی بود شروع به تمرین با ساز دهنی نمود. او با این کار توانست سود مناسبی در کار خود به دست آورد و چنان تاثیری بر روی دیگر همکاران خود بگذارد که آنها هم به ساز دهنی روی آورند. سازدهنی کروماتیک (Chromatic)، در سال ۱۹۱۸ اختراع شد و از آنجایی که شامل هر دوازده نیم‌پردهٔ گام کروماتیک می‌باشد، به نوازندگان می توانستند آهنگ کاملتری را با آن بنوازند .
طبقه‌بندی کلی هارمونیکا
سازدهنی را به روش‌های مختلفی طبقه‌بندی می‌کنند اما اگر از سازدهنی‌های بیس (Bass) و کورد (Chord) صرف نظر کنیم، سازدهنی‌هایی را که بیشتر برای نواختن سولو (Solo) استفاده می‌شوند، می‌توان در یک طبقه‌بندی بسیار کلی به ۲ گروه اصلی تقسیم کرد:
۱ – سازدهنی‌های دو زبانه‌ای Doble Reed(ed) Harmonicas
در این نوع سازدهنی ها هر سوراخ سازدهنی تنها با عمل دمش یا مکش به صدا در می آید و در هر سوراخ ۲ زبانه وجود دارد. به همین علت ، هر نتی که با عمل دم (Blow) یا بازدم (Draw) به صدا درمی آید ، حاصل ارتعاش همزمان ۲ زبانه است.
۲ – سازدهنی‌های تک زبانه‌ای Single Reed(ed) Harmonicas در سازدهنی های تک زبانه ای هر نتی که با عمل دم (Blow) یا بازدم (Draw) به صدا درمی آید ، تنها حاصل ارتعاش یک زبانه است. سازدهنی های دیاتونیک (Diatonic) و کروماتیک (Chromatic) در این گروه قرار می گیرند:
انواع هارمونیکا
سازدهنی دیاتونیک:
نام دیگر این ساز، هارپ و یکی از پرطرفدارترین سازدهنی‌هاست. این نوع ساز دهنی در سبک‌های راک، کانتری، وسترن، بلوز و فولک کاربرد دارد.
دارای ۱۰ سوراخ دو طرفه به صورت فوت و مکش به صدا در می‌آید.
با ساز دهنی دیاتونیک می‌توانید نت‌های اصلی را بنوازید و اگر بخواهید با این ساز نت‌های دیگری را هم به صدا درآورید لازم است از حنجره و لب و زبان خود هم کمک بگیرید.
سازدهنی کروماتیک:
تمام نت‌های کروماتیک توسط این سازدهنی اجرا میشود. قسمت انتهایی این ساز یک کلید تعبیه شده که کارش این است که با فشردن آن هر نت در حالت فوت یا مکش را به صورت بالاتر بنوازد.
کاربرد این ساز در سبک‌های موسیقی پاپ و کلاسیک است.
سازدهنی ترمولو:
ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین نوع سازدهنی است. سازدهنی مدل ترمولو دارای ۲۴ سوراخ در دو ردیف است. معنی جمله این است که ساز دهنی ترمولو دارای ۲۴ نت است.
نام این ساز دهنی بر اساس صدایی که تولید می‌کند انتخاب شده، ترمولو در زبان ایتالیایی به معنی لرزاندن است.
سازدهنی کورد:
این نوع سازدهنی هم یکی از مدل‌های پرطرفدار است که در سایزهای مختلف تولید میشود. این ساز در پس زمینه سازهای دیگر همراه میشود تا یک اثر موسیقی بی نظیر ایجاد کند.
سازدهنی باس:
این نوع سازدهنی تنها از طریق فوت و دمیدن به صدا در می‌آید. برای مکش تلاش بی‌فایده نکنید. این ساز هم مانند مدل کورد برای پس زمینه با سازهای دیگر به کار می‌رود.
مارک‌های مناسب هارمونیکا برای افراد مبتدی
شرکت هوهنر HOHNER: شرکت هوهنر از سال 1857 کار خود را شروع کرده و در حال حاضر یکی از بهترین کمپانی های ساخت هارمونیکا می باشد.
شرکت سیدل SEYDEL: شرکت سیدل از سال 1847 کار خود را شروع کرده و جز اولین و قدیمی ترین شرکت های ساخت هارمونیکاست که با ساخت تیغه هایی از جنس استیل زد زنگ سازهای بسیار خاصی را با صدایی جذاب تولید کرده است.
شرکت سوزوکی SUZUKI: شرکت سوزوکی نوپای سوزوکی از سال 1953 کار خود را با دستگاه هایی پیشرفته آغازکرده است و قیمت آنها نسبتا مناسب است.
شرکت YONBERG: هارمونیکا ND مفتخر به دریافت نمایندگی اصلی این شرکت در ایران شده است.
شرکت EASTTOP: شرکت نوپای چینی که دارای ساز های کروماتیک با قیمت مناسب تر برای افراد مبتدی و متوسط و حرفه ای است , قابل ذکر است که ایستاپ با شانه ایی از جنس برنج که توسط این کارخانه تولید میشود یکی از بهترین ساز های دنیا می باشد.
آموزش هارمونیکا در تهران؛ آموزشگاه آریاهنر
در روش آموزشی خاصی که ما در آموزشگاه موسیقی آریاهنر برای کلاس سازدهنی (هارمونیکا) داریم تمامی موارد و نکات آموزشی لحاظ گردیده است؛ به طوری که هنرجو در پایان دوره تسلط کامل بر تمامی اصول نوازندگی ساز را به همراه تئوری و اصول موسیقی یافته است. همچنین در کلاس آموزش سازدهنی (هارمونیکا) ما آموزش همه تکنیک‌های خاص سازدهنی را هم در برنامه داریم به نحوی که علاوه بر نوازندگی در سطوح مبتدی تا حرفه‌ای همچنین قادر خواهید بود تا تکنیک‌های سازدهنی (هارمونیکا) را هم روی ساز خود اجرا نمایید.
یکی دیگر از موارد مهم در کلاس‌ها این است که فقط یک نوع یا مدل خاص سازدهنی (هارمونیکا) آموزش داده نمی‌شود؛ بلکه در کلاس آموزش سازدهنی ما تک تک انواع سازدهنی را در برنامه کلاسی داریم و هنرجویان می‌توانند هر مدل خاصی از سازدهنی را که دوست دارند (بر اساس علاقه خود) انتخاب نموده و یادگیری آن را آغاز نمایند.
در دوره آموزش سازدهنی (هارمونیکا) آموزشگاه موسیقی آریاهنر یکی دیگر از ویژگی‌های مهمی که به آن توجه خاص داشته‌ایم، آموزش بر اساس علاقه است و این بدان معناست که یک روش خشک و از پیش تعیین شده برای همه هنرجویان پیش نمی‌رود؛ بلکه هر هنرجو بر اساس این که به چه سبک و یا چه آهنگ‌هایی علاقه داشته باشد، دوره‌ای متفاوت خواهد داشت و این یعنی در کلاس سازدهنی همه جذابیت‌ها لحاظ خواهد شد.
